Elis Juliana: E Gran Íkono Kultural

Elis Juliana: E Gran Íkono Kultural

Elis Juliana (Kòrsou, 8 di ougùstùs di 1927 – Kòrsou, 23 di yüni di 2013) tabata nos gran leyenda den e arena artístiko i sientífiko. E ta ampliamente rekonosí komo un di e tres grandinan den e arte poétiko di Papiamentu na Kòrsou (e otronan ta Pierre Lauffer i Luis Daal) pero e tabata hopi mas ku esei. E tabata tambe un antropólogo, dokumentalista, filósofo, edukadó, etnomusikólogo, arkeólogo, deklamadó, eskritor, poeta, pintor i eskultor. E tabata Kòrsou su propio hòmber renasentista.   

Elis Juliana a nase den un famia humilde i el a lanta den e bario di Nieuw-Nederland. For di un edat chikí e tabata sinti un kuriosidat pa tur loke e opservá. Asta e detayenan di mas chikí di bida diario tabata fasin’é – manera por ehèmpel e vruminganan ku tabata kana rònt den e kurá dilanti di su kas. E echo ku e tabata disfrutá asina tantu di e plasernan simpel di bida a determiná despues su estilo di skirbí, kual tabata simultáneamente simplista i profundo.  

Komo mucha e tabata kanta den e koro di Zingende Jeugd na Pietermaai i den e koro di e misa di Pietermaai. El a bai e skol primaria St. Jozef i despues el a bai e skol di vokashon St Jozef, kaminda el a kuminsá studia pa bira tékniko spesialisá. Pero despues di un tempu su famia no por a paga pa e skol mas i p’esei el a bai laga skol pa e bai traha pa yuda su mama na kas.

Ku su 15 aña el a haña trabou komo mekániko den e barak di marinirnan na Parera, kaminda el a siña e fishi rápidamente. For di e edat ei kaba e tabata skirbi karta i poema pa su amigunan ku kera impreshoná e mucha muhénan ku nan tabata gusta. For di e edat ei Elis Juliana tabata stima lesa tambe. E tabata lesa kada buki òf revista ku e haña i no tabata importá si nan tabata na ingles, spañó òf hulandes.   

Ku su 18 aña el a drenta den servisio militar obligatorio kaminda el e keda pa un aña promé ku el a bai traha na e organisashon ku awendia ta konosí komo Dòk. For di einan el a traha den hopi posishon di trabou. E lista di trabounan ku el a traha ta inkluí un periodo komo polis, ‘un tiki di tur kos’ na Hotèl Piscadera manera e mes tabata deskribi’é, un periodo komo bewaker di prizòn i un periodo komo klèrk na Justitiële Jeugdzorg, kual despues a bira Bureau Cultuur en Opvoeding. Tur e trabounan aki e dun’é e oportunidat pa opservá hopi yu di Kòrsou di tur ámbito di bida i esaki a influensiá su arte i enfoke sientífiko enormemente.   

Elis Juliana tabata pionero den un par di e kamponan den kual e tabata spesialisá. Komo antropólogo el a establesé e fundeshi pa e metodologia di e estudio di e kultura no dokumentá di Kòrsou. Komo etnomusikólogo, kual ta e estudio di e muzik tradishonal di un pueblo, su trabou di graba, kolektá i skirbí tokante e instrumentonan tradishonal di muzik di Kòrsou a inspirá otro yunan di Kòrsou pa nan tambe hasi esfuerso pa konservá e parti aki di nos kultura. Pues en esensia Elis Juliana ta e motibu dikon nos konosé hopi di e muzik tradishonal di Kòrsou awe.

Komo arkeólogo tambe el a hasi trabou importante huntu ku su amigu Pater Paul Brenneker. Nan a deskubrí hopi sitio i artefakto importante di Kòrsou. Un piso dediká na etnologia den e Museo di Kòrsou ta warda algun di e artefaktonan ku nan a haña. Su interes den e artefaktonan di Kòrsou a kondusi’é tambe pa funda Fundashon Zikinzá, di kual e kolekshon ta wòrdu wardá den e Centraal Historisch Archief na Skálo.  

Komo eskritor i poeta el a hasi hopi opservashon skèrpi tokante e sosiedat di su isla i el a yega di hasi pronóstiko ku despues a bira realidat. Esaki a sosodé, por ehèmpel, den 1982 den su poema Bola, den kual el a pronostiká ku Refineria Shell lo sera tres aña promé ku esaki a okurí na 1985.

Elis Juliana a kibra hopi barera i el a influensiá hopi hende tantu den siensia komo den arte. El a risibí diferente rekonosementu pa su trabou tambe. Entre nan e premio Cola Debrot, un Krus di Mérito i e Premio José Maria Heredia na Cuba, kual ta e premio nashonal di poesia aya. El a wòrdu nombrá tambe komo Kabayero den e Órden di Oranje-Nassau i el a risibí un Zilveren Anjer pa tur e trabou ku el a hasi pa preservá kultura di Kòrsou. Dia 18 di yüni di 2013 el a risibí un doktorado honorario di Universidat di Kòrsou, djis sinku dia promé ku el a fayesé dia 23 di yüni.   

No ta nada straño ku tabata yama Elis Juliana “Ompi Elis” tambe pasobra realmente e tabata un gran alma ku a hasi nos dushi Kòrsou mas dushi ainda. Dor di honr’é nos ta honrá e mihó kapasidatnan di nos mes. Su legado lo perdurá pa semper.